|
5.2. Kościół p.w. św. Mikołaja w Gdańsku
Jest to dość skromny Grób, który zawiera wszystkie podstawowe elementy, a więc figurę Jezusa, monstrancję i krzyż. Jedynym elementem, który wyznacza jego specyfikę są gałęzie drzewa obsypane białym kwieciem. Widok, którym cieszymy nasze oczy co wiosnę. Na tle tego obrazu stoi figura Matki Bożej. Matka Bolesna trzyma w dłoni białe płótno, jakby właśnie przyszła do Grobu, by owinąć nim ciało swego Syna. Całość kompozycji znajduje się na tle granatowego, niemal czarnego sukna. Kolor ten przypomina niebo nocą. Tło Grobu jest nawiązaniem do nocy, jaka zapada na Ziemi po śmierci Jezusa i która trwa aż do jego zmartwychwstania. Noc to czas rozpadu form i chaosu, panowania na ziemi złych mocy (Kowalski 1998: 354). Symbolika ta nawiązuje do wszystkiego, co zostało uprzednio powiedziane na temat symboliki Wielkiej Soboty jako momentu swoistego zawieszenia i oczekiwania. Podstawę Grobu stanowi wyobrażenie skały, jest to więc nawiązanie do historycznego przekazu o miejscu spoczynku Chrystusa. Ową „skałę” pokrywa prawdziwy mech, dodający tej dekoracji autentyczności. Centralnym elementem kompozycji jest krzyż, wyrastający ponad inne przedstawienia. Oplatające go gałęzie drzew obsypane kwieciem przypominają o corocznym odradzaniu się, wraz z wiosną, świata.
Zapewne bliskie sąsiedztwo tych dwóch symboli – krzyża i drzewa, jest przypadkowe, wynikało z kompozycji Grobu. W tym miejscu jednak warto przypomnieć, co już zostało powiedziane o symbolice krzyża wpisującej się w symbolikę drzewa życia. Tak jak owe, co rok odradzające się drzewo, krzyż daje nam nadzieję życia wiecznego, dzięki odkupieniu naszych grzechów. Kwiaty otaczające Grób zostały ustawione na podłodze i nie są w całości widoczne na zdjęciach (il. 2.1). Są one białe i fioletowe. Czerwień, symbolizującą męczeństwo Chrystusa, reprezentuje bukiet anturium, usytuowany tuż pod monstrancją.
5.3. Kościół p.w. św. Jakuba w Gdańsku
Grób ten wiernie oddaje ewangeliczny przekaz: ciało Jezusa spoczywa w grocie, w której jednak pali się lampka, tak, by można było dostrzec figurę (il. 3.1). Owa grota, paradoksalnie, jaśnieje. Światło bije zwłaszcza od białej figury Chrystusa, podkreślając jego sakralność. Cała kompozycja ma radosny, wiosenny charakter ze względu na dominującą obecność kwiatów, najprzeróżniejszych gatunków i kolorów, oraz zielonych roślin, takich jak paprocie. Zieleń to nadchodząca wraz z wiosną i zmartwychwstaniem nadzieja, odrodzenie, ale też wiara i radość (Kopaliński 1988: 80). W przypadku tego Grobu dominuje więc radosny aspekt Świąt Wielkiej Nocy – zmartwychwstania, odrodzenia. Jedyny smutny element to szarość skały, gdzie została umieszczona figura Jezusa. Tę symbolikę zwycięstwa Jezusa potęguje jeszcze wyobrażenie jaśniejącego Słońca, które dominuje nad całą kompozycją. Słońce to jasność, odrodzenie, życie, wieczność (Kowalski 1998: 516). W chrześcijaństwie, podobnie jak w wielu innych kulturach, Bóg jest utożsamiany ze Słońcem. Wszystkie atrybuty Jezusa Zmartwychwstałego, zwycięzcy śmierci, zawiera w sobie i potęguje symbol kosmiczny, jakim jest Słońce:
Rozpraszając ciemności nocy słońce pokonuje moce chaosu i śmierci. Oznacza tryumf jasności, a więc życia, ładu, ustabilizowanych form – słońce czy też bóg, którego jest przedstawieniem, występuje jako prawodawca, bo też w istocie wyznacza porządek jako antynomię jego braku. Sol invictus, niezwyciężone słońce [...] jest więc w istocie zwycięzcą ciemności zarówno w cyklu dniowym, jak i rocznym. Przedstawiając ideę cyklicznego odrodzenia świata mity opowiadają o śmierci i ponownych narodzinach samego słońca. [...]. W życiu Chrystusa, który jest jednym ze znanych w różnych mitologiach umierających i zmartwychwstających bogów, przynoszących człowiekowi szansę na odrodzenie do lepszego życia, symbolika słoneczna pojawia się nie tylko w dokonanym w III wieku wyborze daty narodzin, ale również w naznaczeniu niedzieli, dnia poświęconemu słońcu, na czas jego zmartwychwstania (Kowalski 1998: 516).
W tym solarnym obrazie można się dopatrywać, jednej z niewielu, analogii do dawnych Grobów opisywanych przez ks. Kitowicza czy Kolberga. To jedyny Grób z badanych, gdzie pojawił się obraz jakiegokolwiek ciała niebieskiego. Dawniej w Grobach Pańskich pojawiały się nie tylko wizerunki Słońca, ale też Ziemi i innych planet. Na tle Słońca ustawiony jest krzyż, o który oparta jest kotwica, bez wątpienia nawiązująca do specyfiki regionu. Kotwica często pojawia się w wystroju nadmorskich świątyń, nie tylko ze względu na jej związek z morzem, ale również dla jej symboliki. Oznacza ona nadzieję (Kopaliński 1988: 531). Męczeńska śmierć Chrystusa, której symbolem jest krzyż, daje nadzieję na życie wieczne tym, którzy w niego wierzą. Ten usytuowany w centrum Grobu element zdaje się mówić – zarzuć kotwicę swej łodzi w Chrystusie, w jego cierpieniu i radosnym, dającym nadzieję, zmartwychwstaniu.
5.4. Kościół p.w. św. Brygidy w Gdańsku
Groby Pańskie tworzone w kościele p.w. św. Brygidy budzą od lat wiele emocji i komentarzy, które pojawiają się w mediach. W roku 2002, gdy robiono zdjęcia, proboszczem w tym kościele był ksiądz Henryk Jankowski od lat wykorzystujący Święta Wielkiej Nocy, by zamanifestować swoje poglądy polityczne. Nie bez znaczenia jest fakt, że jest to kościół związany z „Solidarnością”. W kompozycji tej uderza niemal nieobecność symboli religijnych. Dominują kolory czerwony i biały. Figura Jezusa, choć umieszczona centralnie, wydaje się nieistotna. Zasłaniają ją i przytłaczają hasła polityczne (il. 4.1). Bursztynowa monstrancja jest odsłonięta, by zwiedzający mogli podziwiać jej piękno (il. 4.3). Ostatni z symboli religijnych, krzyż, nie przypomina krzyży z innych kościołów. Jest biały, z jego lewego ramienia zwisa ku ziemi tkanina w barwach flagi polskiej. Na poziomej belce krzyża umieszczono hasło, co – moim zdaniem – jest niemal nadużyciem, naruszeniem sacrum krzyża (il. 4.2). Tło Grobu stanowi czerwone sukno, na którym umieszczono hasła, biały kontur mapy Polski oraz krwawiącego białego orła w koronie (il. 4.2). Cała ta „wystawa” przywodzi mi na myśl dekoracje, jakie w wielu szkołach, w latach osiemdziesiątych przygotowywano na święta państwowe. Symboliki narodowej dopełnia postument, na którym stoi monstrancja – okryty biało-czerwonym materiałem przypomina on... urnę do głosowania.
Figura Jezusa została ułożona na podwyższeniu pokrytym czarnym suknem, na którego tle również wypisane jest hasło (il. 4.1). Leżące na figurze Chrystusa kwiaty nasuwają bezpośrednie skojarzenie z pomnikiem, na którym składa się kwiaty. Z oficjalnymi uroczystościami państwowymi kojarzą się również słupki broniące dostępu do Grobu (il. 4.1). Cały ten obraz jest dość zimny i napawa smutkiem.
Na krzyżu widnieje napis: Polska ukrzyżowana. Na suknie stanowiącym tło Grobu, w ramach konturu Polski: Tu jest Polska i Polsko Ojczyzno moja (Jan Paweł II). Pod „konturem”: Polsce potrzeba ludzi sumienia i Polacy ratujcie Polskę. Na postumencie, na którym spoczywa figura Jezusa: A cały lud zawołał „Krew Jego na nas i na dzieci nasze” (Mt 27,25). Na podłodze: Milczenie to zgoda na niszczenie Polski. Biologiczne wyniszczanie narodu polskiego. Pozwolę sobie te hasła pozostawić bez komentarza. Dodam tylko, że ich wymowę podkreśla ów wspomniany „krwawiący orzeł”, który symbolizuje zaatakowaną przez jakiegoś nieznanego wroga Ojczyznę. Wydaje się, że zamieszczony cytat z Ewangelii odnosi się raczej do Polski niż do Jezusa. Odpowiedzialność za wyrządzone jej szkody i cierpienia spłynie na nas i nasze dzieci. Zestawienie krwawiącego orła białego oraz hasła Polska ukrzyżowana z symbolami męki Chrystusa, to nawiązanie do romantycznych metafor – cierpiącej Polski jako Mesjasza narodów.
|
